İngiliz İşgal Dönemi Osmanlı Irak’ının Posta Tarihi 1914 – 1923
1914-1923 yılları arasında Osmanlı Irak’ında günümüz Arap devletlerinin bir çoğunu kapsayan bir coğrafyaya yayılan ve Osmanlı-İngiliz rekabetini posta tarihi ve posta materyalleri üzerinden okumaya ve anlamlandırmaya çalışan bu kitap bu yönüyle bir tarih araştırması hüviyetindedir. Diğer taraftan, kitabı ortaya çıkaran pul, zarf, kartpostal, fotoğraf gibi materyallerin bir özel koleksiyona, Oral Avcı Pul Koleksiyonuna ait olması ona aynı zamanda bu koleksiyonun bir kataloğu olma hüviyeti de kazandırıyor.
Osmanlı-İngiliz rekabetinin en ateşli yaşandığı bir coğrafyada bu büyük ve çok boyutlu rekabeti posta teşkilatı, posta hizmetleri ve materyalleri gibi mikro tarihçiliğin malzemesi olabilecek veriler üzerinden okumaya çalışmak, kuşkusuz arşiv belgelerini, raporları, resmi kayıtları merkeze alan çalışmaların yaptığından farklı olarak bir mikro tarihçilik denemesi anlamına geliyor. Bununla beraber, kitap okunduğunda fark edileceği üzere bu “küçük” materyaller bu “büyük” rekabetin her safhasını yansıtan işaretlere sahipler ve pekâlâ gören gözler için çok fazla tarihi bilgi saklıyorlar.
Zira bir yanda hem merkezde hem de eyaletlerinde modernleşme çabası içine girerek nüfuzunu ve gücünü korumaya çalışan Osmanlı Devleti bir yanda da emperyal gücünü tesis etmek için ulaşım ve haberleşme alanında girişimlerini arttıran İngiltere, Irak Devleti’nin kuruluşuna dek giden süreç boyunca, bölgede posta tarihini şekillendiren iki temel unsur olarak kalmışlardır.
- Dünya Savaşı sırası ve sonrasına ait, Osmanlı İngiliz rekabetinin bölgede doğurduğu sonuçlar, süreçte yaşanan güç kaymaları ve İngiltere’nin takip ettiği stratejilere dair soruların cevaplarını bulabileceğimiz bir “yığın” posta materyali günümüze ulaşmıştır.
Bu tarihi belgeler, Basra’da, Bağdat’ta, Musul ve Kerkük’te İngilizlerin aynı stratejileri izleyip izlemediğini, meşruiyet arayışlarının posta hizmetlerine nasıl yansıdığını, Osmanlı Irak’ını nasıl değerlendirdiğini gösterir niteliktedir.
Elinizdeki kitap bu konular etrafında literatüre yaptığı katkının yanısıra bu materyali anlamlandırması, tarihi bağlamına konumlandırması ve yüzeysel bir bakışla fark edilemeyecek detayları izah etmesi itibariyle, onu “yığın” olmaktan çıkarmakta hem imparatorluklar tarihinin hem de postacılık tarihinin kullanışlı birer malzemesi haline getirmektedir.
Üç bölümden oluşan kitabın ilk bölümü Irak tarihi ve Irak’ın İslam tarihi bakımından önemini ele alarak başlıyor. Ardından bölgenin Osmanlı hakimiyetine geçişi, Osmanlı modernleşme ve merkezileşme siyasetinin bölgeye etkileri ve Irak’ın Osmanlı için taşıdığı öneme ilişkin değerlendirmeler yer alıyor. Bu bölümde İngiltere’nin bölgedeki ticari yatırımları ve diplomatik faaliyetleri, özellikle de petrol arama faaliyetleri bağlamında harcadıkları çaba ele alınmaktadır. Nihayet bu bölümün sonunda, I. Dünya Savaşı ile Osmanlı-İngiliz rekabetini doruğa çıkaran ve Irak’ın işgali ve bağımsızlığına yol açan tarihi süreç işlenmektedir.
Irak vilayetindeki posta tarihine odaklanan ikinci bölümde Osmanlı posta teşkilatının kuruluşu, bölgede etkin hale gelmesi, posta hizmetlerinin zaman içerisinde geçirdiği dönüşüm, Irak bağlamında Osmanlı’nın en büyük rakibi İngiltere’nin Hindistan Posta Teşkilatı’nın bir uzantısı olarak bölgede sürdürdüğü posta faaliyetleri ortaya konmaktadır. Bu bölüm, aynı zamanda Osmanlı ve İngiliz Hindistan’ı posta materyallerini sergilerken, Osmanlı-İngiliz rekabetinin postacılık bağlamında bölgede nasıl seyrettiğini anlatması açısından ayrıca bir önem taşımaktadır.
Oral Avcı özel pul koleksiyonundan görsellerle zenginleştirilen ve derinleştirilen kitabın üçüncü ve son bölümünde ise, özel olarak 1914-1923 tarihleri arasına, Osmanlı Irak’ının İngiliz işgaline odaklanılmakta ve baştan beri işlenen rekabet konusunun simgesel tezahürleri posta materyalleri üzerinden sergilenmektedir.
Söz konusu bölüm; İngilizlerin işgal sırasında ve sonrasında Osmanlı pulları üzerinde yaptıkları değişiklikleri ayrıntılı olarak sunmaktadır. Tedavüle sokulan bu pullar ve ortaya çıkan mektuplar, sırasıyla Basra, Bağdat ve Musul’un işgali sırasında uluslararası bir mücadelenin ve izlenen farklı stratejilerin belirtilerini göstermektedir. Bu bölüm ayrıca okuyuculara siyasi ve posta tarihini ve onların savaş sonrası Irak’la olan ilişkilerini açıklıyor.
